các thế bonsai
tổ tiên ta nghiệm thấy rằng “Sơn trung tự hữu thiên niên thọ. Thế thượng nan phùng bách tuế nhân” (Trên núi ngàn năm cây vẫn có. Trên đời khó gặp người trăm tuổi).
Chơi cây xanh cảnh là một nếp văn hoá truyền thống của dân tộc ta. ban sơ thú chơi này chỉ có những gđ quyền quý. Ngày nay, thú chơi cây cảnh đã phổ quát đến nhiều xã hội, đặc biệt lớp người lớn tuổi. Người xưa có câu: yêu cảnh, yêu hoa té ra yêu đòi. Nhìn một chậu cây cảnh, ta sẽ thấy tụ tập vẹn tròn hay một phần vũ trụ. Trong cái nhìn nói chung, ta sẽ thấy được cái hùng vĩ của một cây đại thụ trong tự nhiên. Ngoài ra còn cảm nhận được mối giao hoà giữa tự nhiên và con người, diễn tả triết lý con người có thể hoàn thiện tự nhiên chứ không thể sáng tạo thiên nhiên
Thơ ca Trung Quốc và Việt Nam thường tụng ca “tùng hùng vĩ, mai thanh kỳ, trúc thanh lịch, liễu yểu điệu như thiếu nữ”, lại còn coi Tùng – Trúc – Mai là tam kiệt hoặc tam hữu (*). ngược lại cũng có một số cây bị thiên hạ xa lánh vì nó không đem đến niềm vui, hạnh phúc cho người “ma cây gạo, cú cáo cây đề”.
Ngày nay, thú chơi hoa và cây kiểng đã trở nên một nhu cầu, nhu cầu hưởng thụ và thư giãn, nhu cầu thưởng thức và sáng tạo nhằm vươn tới chân – thiện – mỹ. dù rằng cây cảnh giờ bị chi phối bởi nhiều khuynh hướng thẩm mỹ và nhiều trường phái khác nhau nhưng vơ đều cùng hướng về cái đẹp, cái đẹp trong mối quan hệ giữa con người với con người và giữa con người với thiên nhiên
Lão Tử và Trang Tử khuyên con người hãy quay về với tự nhiên, phải sống tương sinh tương hòa với trời cỏ cây. Người chơi cây kiểng cảm thấy tự nhiên như gần gụi bên mình, trời ơi đất hỡi mông mênh như gom về một mối. Người Trung Quốc cũng gọi cây cảnh thu nhỏ là Penjing, là bức tranh ba chiều và là một thứ thơ ca im lặng. tổ tông ta chơi cây kiểng không những quan hoài tới “nhứt hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp” có nghĩa là nặng về dáng cây, thế kiểng, tàn nhánh, lá mà còn yêu tiếng chim hót trên cây, tiếng dế trong hốc đá và cả ánh trăng thanh trong những đêm hè.
Thời phong kiến, các bậc vua chúa còn phân chia cây kiểng ra làm nhiều thứ bậc: vua chơi cây trắc bá, quan đại thần chơi cây loan, nho sĩ chơi cây si và bậc ấm no chơi cây liễu. Người chơi cây kiểng ít nhiều đều chịu ảnh hưởng của triết lý phương Đông. Lão Tử cho biết “Đại khối trầm tĩnh vô ngôn”, một cây kiểng sống lâu năm cũng giống như một ông già minh triết đang trầm mặc trước trời bát ngát.
Người Huế ngoài những cây kiểng uốn sửa theo quy cách cung đình, họ còn thích chơi những cây có trái sum sê tượng trưng cho sự sung mãn, phát tài, đặc trưng là những cây có hoa thơm man mác, dịu dàng.
vì vậy, người chơi kiểng rất thích băng rừng lội suối để săn tìm những dáng cây độc đáo, thân hình vặn vẹo, có gốc rễ ngòng ngoèo, tượng trưng cho sự sống trơ trụi một mình giữa đỉnh hú mây ngàn mà vẫn hiên ngang vượt qua phong ba bão táp.
Vào những ngày giáp Tết cựu truyền dân tộc, cây cảnh đủ loại, đủ cỡ, mang nhiều dáng vẻ độc đáo xuất hiện tản mát trong khu chợ hoa muôn màu, muôn sắc, ngạt ngào hương thơm, lôi cuốn phần lớn dân chơi cây cảnh sành điệu từ các nơi đến thưởng lãm.Nghệ thuật chơi cây cảnh ở nước ta khái quát tuy có tương tác các môn phái Nhật Bản, Hà Lan. Trung Quốc… nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc. Chơi cây cảnh dù là môn phái đương đại hay cổ điển vẫn là thú chơi sung túc, cao nhã, vừa có tính nghệ thuật vừa mang hiệu quả triết lý sâu sắc. Qua thú chơi cây cảnh, con người đã gửi gắm vào đó ái tình quê hương xứ sở, đồng thời biểu thị ý chí vươn tới chân – thiện – mỹ…
Đối với cây kiểng phương Nam, đòi hỏi người chơi phải có trình độ cao về tay nghề do mỗi lối chơi, mỗi thế kiểng đều mang một công dụng triết lý. loại hình nghệ thuật nầy được uốn sửa theo tích, vật linh hoặc những hình tượng về đạo nghĩa như thế phụ tử, mẫu tử, phu phụ, huynh đệ, tỉ muội, xuy phong, long thăng, long giáng, hạc lập, nhứt trụ kình thiên…
Những người thương thích thiên nhiên luôn luôn xử sự với cây kiểng như một bạn hiền và còn coi đó là một nguồn cảm hứng vô tận, giúp họ vươn tới cái đẹp để hoàn thiện cuộc sống.
Để có những chậu cây cảnh đầu tiên phải lấy cây từ nơi hoang dã như sung, si, thông, trắc cũng có thể cấy ghép ở vườn, trồng vào chậu như khế, me, tùng, mai…
Những nghệ nhân đầy máu nóng với nghệ thuật cây cảnh ưng ý từ 10 – 20 năm để hoàn chỉnh một cây thế với những nguyên tắc tạo hình tận tường và nghiêm ngặt. Gây dựng một chậu cây cảnh lâu năm ko phải dễ dàng ai cũng làm được, huống hồ là cả một vườn cảnh. Mỗi người có cách cảm nhận khác nhau và do vậy bồn cảnh cũng có những mẫu mã khác nhau. Người lớn tuổi, tính nết mô phạm, thích mẫu mã chịu tương tác của đạo nho, bộc lộ những thế cây: Phúc – Lộc – Thọ, ngũ phúc, phu tử, mẫu tử, huynh đệ, bằng hữu… Người trẻ tuổi thích hào phóng, lãng mạn thì tạo thế cây hoành, thế cây nằm ngang hoặc trễ đổ xuông như dòng thác.
Bonsai có cội nguồn từ Trung Quốc và tăng trưởng mạnh ở Nhật, một loại hình nghệ thuật mô phỏng thiên nhiên và được coi là những tác phẩm nghệ thuật sống, đòi hỏi người chơi không chỉ có một tâm hồn nghệ sĩ, một bàn tay khéo léo# mà còn phải hiểu biết về đặc điểm sinh thái của từng loài cây và khoa học nuôi trồng. Mỗi cây Bonsai là một tác phẩm độc đáo, chẳng thể có hai cây hoàn toàn giống nhau và cũng không có cây nào đạt tới mức hoàn thiện. Kiểng Bonsai rất thảnh thơi và thiên nhiên nhưng hàm chứa một định nghĩa nhẫn, từ tốn, biểu tượng cho ý thức chịu đựng, trầm tĩnh, nghiêm túc và tiết hạnh.
Trong cuộc sống vội vã hôm nay, có khi gần gụi với cây cảnh tâm hồn tôi sẽ trở thành thanh thoát, nhẹ nhõm và tạo ra được những cảm xúc dương tính, thế cục sẽ ngập tràn vui sướng. Càng quan hoài đến chúng, chúng sẽ càng chia buồn sẻ ngọt với tôi. Khách Tây ba lô đến Việt Nam mỗi lần nhìn các cụ già mê say ngắm nghía từng chậu kiểng hoặc trầm mặc trước những cục đá vô tri vô giác đều không khỏi sửng sốt về thái độ và cá tính ung dung tự tại của con người Việt Nam.
Về kiểu dáng (style), người chơi kiểng cổ thường sắp xếp theo bắt mắt tam cương ngũ thường, xuy phong mẫu tử hoặc tam tòng tứ đức nhằm tạo nên những khuôn mẫu luân lý và đạo đức cổ nhân. Mỗi cây kiểng, mỗi dáng thế ngoài vẻ đẹp hình thức còn mang một nội dung sâu kín mà người chơi muốn gởi gắm vào đó “Tâm ư trung hình ư ngoại”.
ca canh dep nhat Mỗi người đều nhìn vẻ đẹp bằng cái tâm, bằng sự thí nghiệm, cũng như nhà văn Sơn Nam khẳng định cây kiểng đóng vai trò viên ngọc, cái đỉnh đồng. Nó gần gụi với con người và thơ mộng như một bài thơ siêu thoát, nhân từ. Có người mê say đến nỗi muốn thổi hồn vào từng gốc cây và trân trọng như gìn vàng giữ ngọc. Nhà thơ Cao Bá Quát cả đời chỉ khâm phục có hoa mai “nhứt sinh đê thủ bái mai hoa”. Nguyễn Trung Ngạn coi mai hơn hẳn các loài hoa khác “Dã mai cốt cách nguyên phi tục”. Phan Kế Bính đã từng viết: “Nhàn cư vô sự”, lúc nhàn hạ tổ tông ta giải trí bằng cách đắp đá trồng cây để ký thác hoài bão, di dưỡng tính hạnh và giữ cho thần chí được khoan khoái.
Mỗi thế kiểng đều phải cắt tỉa, uốn sửa đúng tàn, đúng điệu, không thừa không thiếu. Ngay cả ngọn cây cũng có nhiều cách miêu tả khác nhau tùy theo tâm ý của mỗi người. Nếu uốn cho ngọn cao lên gọi là “tàn vỏ”, biểu lộ sự vươn lên và hàm ý kiêu căng tự phụ. Uốn thấp gọi là “tàn văn”, biểu hiện sự khiêm tốn. Uốn vừa là “trung dung”. Các tàn nhánh cũng dựa theo các nguyên lý âm dương “âm cực dương sinh, dương cực âm sinh” cốt tạo nên sự cân đối kết hợp. do vậy, có nhiều nghệ nhân rất nghiêm khắc với cách tỉa cành, cắt ngọn, dựa trên ba yếu tố Thiên – Địa – Nhân.
Tomlinson, bậc thầy về Bonsai thế giới cho rằng Nhật đã tôn vẻ đẹp của tự nhiên bằng cách đưa cây vào chậu và nâng nó lên thành triết lý sống, một loại hình nghệ thuật tuyệt vời mang đậm dấu ấn thiên nhiên và tâm hồn người nghệ sĩ.
Cây cảnh có trăm ngàn cái đẹp, đẹp về hình thức lẫn ND, đặc trưng là tác dụng tầng lớp, nhưng cái đẹp thường là cái không thể giải nghĩa được. bởi vậy nhà văn Sơn Nam đã viết: “Non bộ và cây kiểng bắt nguồn từ một triết lý, nói nôm na là một đạo nghệ, đạo nghĩa”.
Ngày nay, người chơi kiểng không còn những nét ràng buộc và gò bó như xưa, nhứt là từ khi kiểng Bonsai phát triển mạnh. Khác hơn kiểng thế Hà Nội và kiểng cổ Nam Bộ,
bởi thế, người chơi cây kiểng luôn có những khát vọng trường thọ, xem cây cảnh như một bức tranh kỳ mỹ, một viện điều dưỡng FREE có khả năng điều chỉnh cuộc sống con người. có nhẽ bởi vậy mà nhà văn Lâm Ngữ Đường (TQ) mới viết: “Nhà cửa không cây cối chung quanh thì trơ trọi cũng như người không bận quần áo…” (***)
cay canh gia re Chẳng hạn như mai, trúc, tùng đẹp vì nó biểu tượng cho những đức tính cao quý “ngự sử mai, quân tử trúc, trượng phu tùng”. Mai, đào khả ái, thanh cao lại còn là hoa Tết, là sứ thần của mùa Xuân. Cây liễu tượng trưng cho vẻ đẹp của phụ nữ “mình liễu, liễu yếu đào tơ”.
Nhiều thế cây khá phổ quát giờ như: thế “Trực cảm” biểu tượng đức tính ngay thẳng, thanh liêm, bộc trực; thế “Huyền nhai” biểu thị tâm hồn thoáng đạt, lãng mạn, phong lưu; thế “Xiêu phong”, thế “Hoành phi” chỉ ý thức vươn lên, quyết không khuất phục trước bạo lực. khái quát, cũng như cây cảnh theo trường phái cổ điển, mỗi thế cây cảnh đều biểu hiện một tính cách độc đáo riêng. Tùy tính nết của người chơi mà chọn dáng cây sao cho thích hợp.Giới chơi cây cảnh, ngoài công nghệ lão hóa, thu gọn dáng cây, họ còn lắp ghép cây cảnh vào đá núi, san hô, gốc cây khô… để tạo ra một khoảng tự nhiên thơ mộng đầy ấn tượng như: cảnh cây đa bến cũ, cảnh hang động sầm uất, cảnh ghềnh đá cheo leo, cảnh miền quê êm ả… dĩ nhiên để việc lắp ghép đạt đến nghệ thuật hoàn hảo đòi hỏi nghệ nhân phải có trình độ thẩm mỹ cao, óc hình dung phong phú.Qua thú chơi cây cảnh, ở chừng đỗi nào đó, ta có thể nói, con người đã sáng tạo ra quang cảnh tự nhiên sinh động và quyến rũ. Thật là thích, sau những giờ khắc cần lao cực nhọc, ngồi bên ly trà xanh bốc khói, ngắm nhìn cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng được thu hẹp trong chậu cây cảnh mi ni đặt trên bàn nước, sẽ thấy tâm hồn thanh thoả, phiêu bồng.
Chơi cây cảnh, người xưa chú trọng đến 4 yếu tố: nhất hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp. Chính bởi vậy, ta thấy cây cảnh uốn lượn thành 3 tầng, 4 đoạn thân, 5 chùm nhánh là để biểu trưng cho tam cương (triều thần, phu tử, phu phụ), ngũ thường (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín), tam tòng (tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử) và tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh).Các nghệ nhân còn sáng tạo nghệ thuật chơi cây cảnh với đặc tính tư cách hoá cây thành những con vật gần gũi trong tự nhiên như: nai, ngựa… đến những loài vật có hình tượng như: cá hoá rồng, bộ rễ với nét rồng, thường gặp nhất là thế rồng lên (thăng long), rồng xuống (hạ long, long giáng) hay thế rồng bay hoặc cuồn cuộn cả một đàn rồng mẹ, rồng con (quần long).Chơi cây cảnh lên đến hoàn thiện khi người xưa lấy 10 cây hoa cảnh dáng thế (thập toàn) tạo thành 3 bộ chính làm cốt lõi cho nghệ thuật cây cảnh. Đó là tứ linh, tứ quý và tam đa.
Tứ linh gồm 4 loại cây: đa, sung, sanh, si ứng với tứ hình trong động vật: long, lân, quy, phượng. Đây là những cây gỗ lưu niên cùng họ hàng cật ruột với nhau, chịu được nắng mưa mà vẫn 4 mùa xanh tươi, nhân giống dễ dàng (giâm, chiết, ghép).Bộ tứ quý gồm: tùng, trúc, cúc, mai ứng với tứ bình, hợp với tứ thòi (xuân tùng, hạ trúc, thu cúc, đông mai) biểu hiện hoài vọng hạnh phúc vĩnh cửu của con người.Bộ tam đa gồm 3 loại cây: sung, lộc vừng, vạn thọ vô cương, ứng với Phúc – Lộc – Thọ.
Thú chơi cây xanh cảnh ở nước ta có từ thòi xa xưa, đẵn là xã hội thượng lưu, chơi để dưỡng tâm, dưỡng thần, tránh dục vọng. Cũng không ít khách hàng cây cảnh để tô vẽ thêm cuộc sống sang giàu, quyền thế của mình. Thời phong kiến, nghệ thuật chơi cây cảnh từ dân gian đến chốn cung đình ít nhiều chịu tương tác môn phái cổ điển Trung Quốc. Theo môn phái này, cây cảnh bất luận loại gì cũng phải mang dáng vẻ của những con vật quý hiếm như: long, lân, quy, phượng, hạc, lộc.Bộ tứ linh long, lân, quy, phượng biểu tượng cho quyền lực, thành đạt, vạn thọ, phú quý. Hạc, lộc trình diễn.# sự ấm no, cao nhã, hạnh phúc. Mỗi phong thái của mỗi con vật cũng hàm chứa những hoài bão riêng. Thế “Thần long bái vĩ”, thế “Mãnh hổ giáng lâm” trình bày sự ước mong có sức mạnh, thâu tóm quyền lực, làm nên sự nghiệp lớn lao. Thê “Phượng hoàng đăng sơn”, thế “Bạch hạc đơn vũ” nói lên niềm khao khát tự do, nhàn nhã, hạnh phúc. Ngoài các thế, dáng cây cảnh nói trên, còn có nhiều thế, dáng khác do nghệ nhân tự tạo, ký thác hoài bão của mình.hiện tại, người chơi cây cảnh chạy theo môn phái cây cảnh Hà Lan, Nhật Bản. nên, trường phái cây cảnh cổ điển không còn chiếm địa vị độc tôn. Theo các môn phái cứ để cây cảnh phát triển vô tư, thiên nhiên. Tuy vậy, muốn cho cây có bộ cội rễ quyến rũ, chi nhánh cân đối, có phong thái đạt đến nghệ thuật xuất sắc thì cũng phải cần đến bàn tay điêu luyện của nghệ nhân giàu óc mường tượng và lòng kiên trì, kiên nhẫn. Một cây xanh cảnh đẹp rất chú trọng đến bộ gốc, rễ. Từ bộ gốc rễ kết hợp, cân đối có sẵn, người chơi cây cảnh sẽ gửi gắm tâm tình, tình cảm của mình qua cách tự tạo ra các thế cây.
Đất Thăng Long đã từng nức tiếng với những vườn ngự uyển thời Lý, Lê nay vẫn còn ghi trong sử sách. đặc trưng cây thế ở vùng đất nghìn năm văn vật thường tạo dáng theo một chủ đề nặng về luân lý, đạo đức như thế tam đa, ngũ phúc, phụ tử, huynh đệ, song thụ và thường dùng 4 dáng chính như: trực, hoành (nằm ngang), huyền (thác đổ), xiêu (nghiêng). Nhưng đa số các cụ lại thích dáng trực để biểu hiện cho sự ngay thẳng chính trực, các dáng khác tuy đẹp và lãng mạn nhưng lại mềm mại, gãy đổ.
cay hoa dep Cây cũng có thứ thanh cao, có thứ tầm thường, có thứ nhã, có thứ tục (**) nên hồ hết những người sành điệu đều chọn những cây có tác dụng thanh cao và có giá trị nghệ thuật để đưa vào chậu, chả hạn như sung, ngâu, nguyệt quới, mai vàng, khế, lựu… hoặc những cây mang tính trầm tư, u tĩnh, tiêu biểu cho sự ẩn dật như sanh, si, gừa, bồ đề…
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét